خطا در آزمایش ایدز

یکی از نگرانی های افرادی که برای انجام آزمایش اچ‌آی‌وی اقدام کنند، بروز خطا در آزمایش ایدز است. امروزه با توجه به تکنیک‌ و روشهای تشخیصی، احتمال بروز خطا در آزمایش ایدز بسیار کم شده است. با این حال ، در بهترین شرایط، دقت این آزمایش‌ها ۱۰۰ درصد نمیشود و عواملی وجود دارند که ممکن است در آزمایش‌ ایدز تداخل ایجاد کنند‌.

توجه داشته باشید که در بسیاری از موارد خطا در آزمایش ایدز به دلیل کم کاری آزمایشگاه یا مرکز مشاوره بیماری های رفتاری نیست و این خطا جزو طبیعی روند هر آزمایشی میتواند باشد و در همه کشورهای پیشرفته و غیر پیشرفته میتواند اتفاق بیوفتد.

انواع خطا در آزمایش ایدز

نتایج مثبت کاذب

نتایج مثبت کاذب ، نتایجی هستند، که با وجود اینکه فرد به ویروس اچ‌آی‌وی مبتلا نیست، اما نتیجه آزمایش او مثبت گزارش شود. عواملی وجود دارد که ممکن است باعث خطاهای مثبت کاذب شوند.

1. آنتی‌بادی‌های مشابه آنتی‌بادی‌های ضد ویروس اچ‌آی‌وی

بعد از ورود انواع میکروبها به بدن از جمله ویروس اچ‌آی‌وی، سیستم ایمنی بر علیه آن میکروب‌، آنتی‌بادی تولید میکند. در موارد بسیار نادری ممکن است، سیستم ایمنی در پاسخ به یک میکروب و یا ماده خارجی، آنتی بادی‌هایی مشابه آنتی‌بادی‌های ضد ویروس اچ‌آی‌وی تولید کند و به صورت کاذب نتیجه آزمایش ایدز مثبت شود.

بیماری‌های عفونی یکی از شایع‌ترین دلایل بروز نتایج مثبت کاذب در آزمایش‌های الایزا هستند. در مطالعاتی که در سال 2020 انجام شد، عفونت شیستوزومیازیس ( نوعی انگل ) می‌تواند در نتیجه آزمایش آنتی‌بادی تداخل ایجاد کند. همچین در یک گزارش در سال ۲۰۱۸ یک فرد مبتلا به بیماری بابزیوز ( نوعی انگل خونی )با نتیجه آزمایش اچ‌آی‌وی مثبت بعد از درمان بیماری بابزیوز، نتیجه آزمایش اچ‌آی‌وی هم منفی شد.

ویروس اپشتین‌بار، بیماری لایم و بیماری سفلیس از دیگر بیماری‌های عفونی هستند که ممکن است نتایج آزمایش اچ‌آی‌وی را‌ مثبت کنند.

تزریق پروتئین‌های گاماگلوبولین و یا ایمونوگلوبولین از دیگر آنتی‌بادی‌هایی هستند که ممکن است در نتیجه آزمایش اچ‌آی‌وی‌ تداخل ایجاد کنند.

2. نتایج بوردرلاین ( مرزی )

نتایج بوردرلاین یا مرزی، نتایج منفی هستند اما به دلیل اینکه نزدیک به آخرین حد نرمال آزمایش‌اند، ممکن است در حین خوانش نتایج به صورت کاذب مثبت گزارش شوند.

3. خطاهای آزمایشگاهی

برخی از نتایج مثبت کاذب ممکن است به دلیل اشتباه کارشناس آزمایشگاه در برچسب گذاری نمونه ‌ها، مخلوط کردن نمونه یک فرد با فردی دیگر و یا خطاهای فنی و خطای کیت آزمایش در حین انجام آزمایش بروز کنند.

4. بیماری‌های خود ایمن

بیماری‌های خود ایمنی مانند بیماری لوپوس و یا آرتریت روماتوئید، بیماریهایی هستند که سیستم ایمنی به اشتباه بر علیه سلول‌های خودی، آنتی‌بادی تولید می‌کند. این بیماریها ممکن است در نتیجه آزمایش ایدز تداخل ایجاد کنند.

5. واکسن ها

علاوه بر بیماری‌های خود ایمنی، تزریق واکسن آنفولانزا و یا هپاتیت و همچنین تزریق‌های واکسن ‌های تحقیقاتی ‌اچ‌ای‌وی در افراد داوطلب، قبل از انجام آزمایش می‌تواند باعث خطا در آزمایش ایدز شود.

همه موارد بالا، نادر پس اگر مثلا واکسن آنفولانزا زده اید نگران نشوید که جواب آزمایش ایدز شما مثبت میشود!

آزمایش‌های اچ‌آی‌وی نیاز به ناشتایی ندارند زیرا این آزمایش‌ها به دنبال آنتی‌ژن ، آنتی‌بادی و یا خود ویروس در بدن میگردند، به همین دلیل خوردن و آشامیدن، مصرف الکل  و مواد مخدر در نتیجه آزمایش تاثیرگذار نیست(۱و۲)

اگر جواب مثبت شده

همه انواع آزمایش‌های تشخیص اچ‌آی‌وی، اگر در زمان و شرایط مناسب انجام شوند، بیش از ۹۹ درصد دقت دارند. با این حال اگر نتیجه اولیه آزمایش اچ‌آی‌وی فردی مثبت شود، هرگز با یک نتیجه، ابتلا به این بیماری تایید نمیشود. ابتدا آزمایش مجدد تکرار و برای بررسی بیشتر، آزمایشی با روش‌های اختصاصی دیگر مانند PCR و یا وسترن بلات مجدد تکرار می شود.

در افرادی که در مناطقی با شیوع کم اچ‌آی‌وی سکونت دارند و یا روابط جنسی محافظت نشده و یا استفاده از سرنگ مشترک نداشته اند، احتمال اینکه نتیجه اولیه آزمایش، مثبت کاذب باشد زیاد است.

در مناطقی با شیوع بالای hiv و رواج روابط جنسی پرخطر و یا شیوع بالای استفاده از سرنگ مشترک، احتمال اینکه نتیجه مثبت اولیه، بعد از تکرار نیز مثبت باشد زیاد است.

نتایج منفی کاذب

نتایج منفی کاذب، یعنی به هر دلیلی نتایج افراد مبتلا ایدز، منفی و غیر مبتلا گزارش شود. این خطا نسبت به نتایج مثبت کاذب کمتر رخ میدهد و معمولاً زمانی بروز پیدا می‌کند، که افراد در هفته‌های اول ابتلا به ویروس اچ‌آی‌وی، برای انجام آزمایش اقدام کنند. دلایل خطای آزمایش ایدز منفی کاذب شامل موارد زیر میتوند باشد:

1. انجام زودهنگام آزمایش

هیچ آزمایشی نمیتواند به محض ورود ویروس اچ‌آی‌وی به بدن، بیماری را شناسایی کند.

به طور مثال اگر جمعه رابطه جنسی محافظت نشده داشته باشید، هیچ آزمایشی دوشنبه بعد نمیتواند ویروس اچ‌آی‌وی را شناسایی کند. بین زمانی که ویروس وارد بدن انسان میشود تا زمانی که میتوان عفونت اچ‌آی‌وی را شناسایی کرد ، یک فاصله زمانی وجود دارد که به این مدت زمان دوره پنجره میگوییم. نتایج آزمایش‌ ایدز‌، در دوره پنجره، ممکن است منفی کاذب شوند.

مدت زمان دوره پنجره در انواع آزمایش‌های ایدز متفاوت است. به‌طور مثال مدت زمان دوره پنجره در تست‌های خود ارزیابی ایدز ۲۳ تا ۹۰ روز است ، اما در تست‌های پی‌سی‌آر ۱۰ تا ۳۳روز است.

شانس بروز نتایج منفی کاذب به شیوع عفونت اچ‌آی‌وی در جوامع هم بستگی دارد.

در جوامعی که ابتلا به ویروس اچ‌آی‌وی در حال افزایش است احتمال بروز نتایج منفی کاذب بیشتر است.

کی آزمایش ایدز بدهم ؟

اگر دقیقا می‌دانید چه زمانی در معرض ابتلا به ویروس اچ‌آی‌وی بوده‌اید، بهترین راه کاهش نتایج منفی کاذب، انجام آزمایش سه ماه بعد از احتمال آلودگی به ویروس اچ‌آی‌وی و تکرار آزمایش سه ماه بعد از آزمایش اول است.

در بدن بیش از ۹۷ درصد افراد، 3 تا ۱۲ هفته بعد از ابتلا به ویروس اچ‌آی‌وی آنتی‌بادی‌های ضد HIV تولید میشود. دقت آزمایش‌های اچ‌آی‌وی‌ سه ماه بعد از ابتلا به عفونت‌ ایدز بیش از ۹۹درصداست. ( منابع علمی مختلف این اعداد را کمی متفاوت بیان میکنند. )

2. مصرف برخی دارو

یکی دیگر از دلایل نتایج منفی کاذب و خطا در آزمایش ایدز، استفاده از داروهای ضدرتروویروسی برای پیشگیری بیماری ایدز است. داروهای PrEP  و PEP برای پیشگیری از ابتلا به ویروس اچ‌آی‌وی استفاده میشوند، این دارو مانع تکثیر ویروس اچ‌آی‌وی در سلول‌های ایمنی می‌شوند.

افرادی که در معرض ابتلا به ویروس اچ‌آی‌وی هستند و از این داروها مصرف میکنند ، ممکن است نتایج آزمایش اچ‌آی‌وی‌ آنها به طور کاذب منفی شود.(۳و۴و۵)

اهمیت آزمایش‌های ایدز

با وجود اینکه خطا در آزمایش ایدز می‌تواند با نتایج منفی کاذب باعث گسترش بیماری ایدز در جوامع شود و یا با نتایج مثبت کاذب، آسیب‌های اجتماعی، عاطفی به همراه داشته باشد، اما به طور کلی آزمایش‌های ایدز نقش مهمی در کنترل ایدز دارند و به دلیل وجود احتمال خطا نمیتوان آن را انجام نداد! چون تنها را تشخیص ایدز انجام آزمایش آن است همانطور که چون زلزله ممکن است رخ دهد، دلیل نمیشود که ما خانه درست نکنیم.

در طول دهه های گذشته انجام آزمایش اچ‌آی‌وی‌  گسترش زیادی داشته است. به طوری که در سال ۲۰۰۵ ، ۱۲ درصد افراد، به آزمایش ایدز دسترسی داشته‌اند و تنها ۱۰ درصد از افراد مبتلا به اچ‌آی‌وی در آفریقا از بیماری خود آگاه بوده‌اند. اما در سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۴ بیش از ۶۰۰ میلیون نفر در ۱۲۲ کشور کم درآمد آزمایش اچ‌آی‌وی انجام داده‌ و در سال ۲۰۱۵ تقریبا ۶۰ درصد از افراد مبتلا به اچ‌آی‌وی از وضعیت خود آگاه بوده‌اند.

تست‌های تشخیص سریع ( RDT یا رپیت تست ایدز )، مانند کیت‌های خود آزمایی ایدز در خانه یکی از رایجترین راههای تشخیص و کنترل بیماری ایدز در جهان هستند که سازمان بهداشت جهانی (WHO) و مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا (CDC) استفاده از آن را برای جوامع توصیه میکنند.

ایا ازمایش ایدز اشتباه میشود ؟

طبق توضیحاتی که در بالا به آن اشاره کردیم بله این احتمال وجود دارد که آزمایش ایدز اشتباه شود.

چه کسانی آزمایش بدهند؟

CDC توصیه می‌کند همه افراد ۱۳ تا ۶۴ حداقل یک بار آزمایش اچ‌آی‌وی را انجام دهند و افرادی که بیشتر در معرض ابتلا به ویروس اچ‌آی‌وی هستند به طور منظم هر ۳ تا ۶ ماه آزمایش ایدز را جزو مراقبت ‌های بهداشتی خود قرار دهند تا با اطلاع از وضعیت سلامتی خود از گسترش این ویروس جلوگیری کنند.(۶و۷)

اگر نتیجه جواب آزمایش ایدز شما مثبت شده است، می توانید برای بررسی مجدد و تکرار آن از کیت تشخیص ایدز استفاده کنید و آزمایش خود را بصورت محرمانه در خانه تکرار کنید.

منابع:

1. https://www.medicalnewstoday.com/articles/cause-of-false-positive-hiv-results#hiv-prevalence
2. https://www.aidsmap.com/about-hiv/false-positive-results-hiv-tests#toc-reactive-results-and-follow-up-testing
3. https://www.healthline.com/health/hiv/test-accuracy#types-of-tests
4. https://www.aidsmap.com/about-hiv/false-negative-results-hiv-tests
5. https://www.webmd.com/hiv-aids/hiv-window-period
6. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5625583
7. https://www.cdc.gov/hiv/basics/hiv-testing/getting-tested.html