آزمایش سرولوژی ایدز

سرولوژی یا سرم‌شناسی (Serology)  شاخه‌ای از علم علوم آزمایشگاهی است که سرم خون ( قسمت مایع شفاف و بدون سلول خون ما ) و دیگر مایعات بدن را بررسی می‌کند. آزمایش‌های این بخش برای سنجش سیستم ایمنی بدن و تشخیص بیماری‌های عفونی است. اکثر آزمایش‌های سرم‌شناسی بر این اساس استوارند که به‌جای ردیابی یک آنتی‌ژن یا عامل بیماری‌زا در بدن، در پی جستجوی آنتی‌بادی‌هایی هستند که سیستم ایمنی بدن به صورت اختصاصی در پاسخ به آنتی‌ژن تولید می‌کند.  مثلا در آزمایش سرولوژی ایدز به‌جای جست‌وجوی ویروس ایدز، آنتی بادی که توسط  سیستم ایمنی برعلیه ویروس ایدز در بدن تولید شده است مورد آزمایش قرار می‌گیرد. بالا بودن سطح آنتی‌بادی در خون نشانه مواجهه فرد با ویروس ایدز است (1).

هدف ازانجام آزمایش سرولوژی ایدز

هدف از انجام آزمایش سرولوژی ایدز، تشخیص (غربالگری) افراد مبتلا به اچ آی وی است. در این آزمایش‌ افرادی که علائم عفونت HIV را دارند و همچنین افرادی بدون علامت، که ممکن است در معرض ویروس HIV  قرار گرفته باشند از نظر ابتلا به ویروس ایدز مورد بررسی قرار می‌گیرند. آزمایش‌های غربالگری اولیه باید با دقت انتخاب و در صورت مثبت بودن، آزمایش‌های تأییدی برای رد نتایج مثبت کاذب و تأیید عفونت واقعی HIV انجام گردد. (2).

سنین مجاز استفاده از آزمایش سرولوژی ایدز

آزمایش سرولوژی ایدز جهت غربالگری ویروس اچ آی وی در افراد بزرگسال و کودکان بزرگتر از 18 ماهگی استفاده می‌شود. در کودکان کمتر از 18 ماهگی نمی‌توان از این تست‌ها جهت تشخیص ویروس استفاده کرد. زیرا آنتی بادی HIV مادر در طول بارداری به نوزاد منتقل و سپس کاهش می یابد. رایج‌ترین روش‌های سرولوژیکی مورد استفاده برای تشخیص ویروس HIV، نمی‌توانند بین آنتی‌بادی HIV مادر و آنتی‌بادی HIV تولید شده توسط نوزاد تمایز قائل شوند. در نتیجه تفسیر نتایج تستهای سرولوژیک برای نوزادان دشوار می‌‌شود.

برای تشخیص قطعی عفونت HIV در کودکان کمتر از 18 ماه، آزمایش‌هایی که ویروس یا اجزای آن را شناسایی می‌کنند، استفاده می‌شود. جهت تشخیص ایدز در این افراد معمولا از روش PCR  استفاده می‌کنند (3و 4).

انواع آزمایش سرولوژی ایدز

• تست الایزا
• کیت تشخیص سریع ایدز (در مرکز مشاوره بیماری های رفتاری یا کیت خودارزیابی ایدز)
• Ecl یا enhanced chemiluminescence

تکنیک الایزا (ELISA)

ایمونواسی آنزیمی ( الایزا ) یک روش سرولوژی رایج است که برای تشخیص آنتی بادی های HIV استفاده می‌شود. روش الایزا حساسیت و اختصاصیت بالایی دارد و قادر به تشخیص انواع  HIV (HIV-1/HIV-2 ) است. با پیشرفت‌ درفناوری الایزا، آزمایش‌های ترکیبی (آزمایش HIV Combination ) تولید شده است که تشخیص همزمان آنتی‌ژن HIV و آنتی‌بادی‌ها را با استفاده از یک آزمایش واحد فراهم می‌کنند.

در آزمایشگاه هنگامی که تعدا کافی نمونه آزمایش موجود باشد، روش الایزا  معمولاً دو تا سه ساعت طول می‌کشد، از این رو آزمایشگاه‌ می‌تواند نتایج را در همان روز گزارش دهد. با این حال آزمایشگاه‌هایی که درخواست آزمایش ایدز کمتری دارند، معمولاً منتظر می‌مانند تا حداقل 40 نمونه برای انجام آزمایش جمع آوری شود. در این حالت ممکن است، آماده شدن جواب آزمایش با تاخیر انجام شود و جوابدهی آزمایش یک هفته تا ده روز طول بکشد.

تست سریع ایدز

تست یا کیت سریع تشخیص ایدز، نوعی آزمایش غربالگری برای تشخیص ویروس ایدز است. این نوع کیت می توانند آنتی بادی های HIV را در خون یا بزاق در کمتر از 30 دقیقه تشخیص دهند. جواب آزمایش آنتی بادی سریع HIV مثبت باید با آزمایش دوم دیگری تأیید شود تا بتوانیم به طور قطعی از ابتلای فرد به اچ آی وی مطمئن گردیم. فرد میتواند از کیت‌های سریع خودآزمایی ایدز در منزل به صورت محرمانه ابتلای خود را به ویروس ایدز بررسی کند (4).

Ecl یا enhanced chemiluminescence 

Ecl حساسیت و اختصاصیت بسیار بالایی برای تشخیص ویروس ایدز دارد. در ای سی ال غلظت آنتی‌بادی‌ یا آنتی‌ژن‌های ویروس با استفاده از نور فلئوروسنت ساطع شده از واکنش آنتی‌ژن- آنتی‌بادی، اندازه‌گیری و توسط دستگاهی مخصوص ثبت می‌گردد. در واقع، سنجش مقدار نور تابش‌یافته است که غلظت آنتی بادی و آنتی ژن ر ا تعیین می‌کند.

منابع

1. کتاب اصول و تفسیر آزمایشهای سرولوژی بالینی دکتر پاکزاد
2. https://www.myadlm.org/science-and-research/clinical-chemistry-trainee-council/trainee-council-in-english/pearls-of-laboratory-medicine/2014/hiv-serology-testing
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8603111/
4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK138552/#:~:text=Serological%20testing%20identifies%20HIV%20antigen,same%20manner%20as%20in%20adults.