آزمایش پی ‌سی ‌آر ایدز

در سال 1988، یعنی سه سال پس از شناسایی بیماری ایدز، اولین آزمایش سرولوژی بر پایه سنجش آنتی‌بادی‌های ضد ویروس HIV ، برای تشخیص ابتلای افراد به این ویروس ساخته شد. از آن زمان تا به امروز روش‌های تشخیصی و غربالگری ایدز پیشرفت زیادی کرده اند که یکی از این روش ها آزمایش پی ‌سی ‌آر ایدز است که در ادامه به آن میپردازیم.

آزمایش پی ‌سی ‌آر ایدز ، یکی از سریع‌ترین ( به این معنی که کمترین دوره پنجره را دارد. ) روشهای تشخیص ویروس اچ‌آی‌وی است، که بر خلاف کیت خود آزمایی ایدز ، الایزا و ECL که آنتی بادی و آنتی ژن را میسنجند، میتواند ماده ژنتیکی ویروس اچ‌آی‌وی را در مایعات بدن شناسایی کند. بطور کلی این روش معمولا زمانی برای بیمار درخواست میگردد که کیت خودآزمایی ایدز و یا آزمایش الایزا فرد مثبت شده باشد.

آزمایش PCR چیست ؟

به آزمایش PCR ، آزمایش NAT به معنی آزمایش اسید نوکلوئیک ( اجزای سازنده ژنوم ) نیز میگوییم. آزمایش واکنش زنجیره‌ای پلیمراز (Polymerase chain reaction یا PCR)، خود انواع بسیار مختلفی دارد که یکی از کاربردهای آن تشخیص انواع بیماری های عفونی و بیماری های ژنتیکی است.

در این آزمایش قسمتی از ژن اختصاصی یک عامل عفونی را به میزان بسیار زیادی در محیط آزمایشگاه تکثیر میکنیم. اگر فردی مبتلا به اچ آی وی باشد پس ژن این ویروس را نیز در خون خود دارد پس ما در انتهای آزمایش میتوانیم حجم زیادی از ماده ژنتیکی این ویروس را درصورت ابتلای فرد داشته باشیم. ولی اگر مبتلا نباشد ژنی نیز قابل تکثیر و ردیابی نیست. این ماده ژنتیکی چون همه ویروس نیست بیماری زا نیز نمی باشد.

به زبان ساده تر فرض کنید شما در خانه خود دنبال کله مورچه ای هستید! اگر یک کله مورچه باشد آن را نمیتوانید پیدا کنید ولی اگر کاری کنید که یک کله مورچه تبدیل به یک میلیون تا شود آن را بصورت کپه سیاهی در گوشه آشپزخانه خواهید یافت. این ها چون فقط کله هستند و همه مورچه نیستند خطری برای شکرهای خانه شما ندارند. 🙂

انواع آزمایش پی‌سی‌آر ایدز

آزمایش PCR کیفی

این آزمایش، ابتلا یا عدم ابتلا فرد را به این ویروس مشخص میکند اما، تعداد دقیق آن را در خون گزارش نمیکند. جواب مثبت (positive  یا detected ) به معنی ابتلای افراد به ویروس اچ‌آی‌وی است . جواب منفی (negative  یا non  detected) به این معنی است که فرد به HIV مبتلا نیست.

اگر تعداد این ویروس در خون، بسیار کم باشد و یا درصورت انجام آزمایش در مدت زمان دوره پنجره پی سی آر (۱۰ تا ۳۳ روز پس ابتلا ) ممکن است جواب بصورت کاذب منفی باشد. دوره پنجره دوره ای از ابتلا به ایدز است که علی رغم ابتلا فرد، با هیچ آزمایشی قابل تشخیص نیست.

موارد استفاده از پی‌سی‌آر کیفی

به طور کلی آزمایش PCR ایدز به دلیل هزینه بالا و مدت زمانی که طول میکشد جواب آزمایش آماده شود، نسبت به سایر آزمایشهای تشخیص ایدز کمتر درخواست میشود با این حال پی سی آر کیفی هزینه کمتری نسبت به سایر روش های PCR دارد.

تایید ابتلا پس از مثبت شدن آزمایش اولیه

بطور معمول پس از آنکه کیت خودارزیابی ایدز یا در مراکز مشاوره بیماری های رفتاری و یا در آزمایش الایزا جواب فردی مثبت شد برای تایید ابتلا فرد از روش PCR استفاده می شود. به این دلیل که روش های اول بر مبنای آنتی ژن و آنتی بادی میباشند و روش پی سی آر بر مبنای یافت ژنوم ویروس است . حتی اگر این آزمایش مثبت شود باز هم روش های دیگری چون وسترن بلات و… نیز برای بررسی ابتلای فرد انجام میشود.

بررسی ابتلای نوزادان

هنگامی که برای کودکان زیر دو سالی که مادران مبتلا به ایدز داشته اند، قصد انجام آزمایش ایدز را برای بررسی ابتلا یا عدم ابتلای آنها داریم نیز از روش آزمایش پی سی آر ایدز کیفی استفاده میکنیم.

چرا در نوزادان برای تشخیص ابتلا به HIV باید آزمایش PCR انجام داد؟

بسیاری از آنتی‌بادی‌های بدن نوزادان زیر ۱۸ ماه از طریق شیر و یا جفت از بدن مادر وارد بدن نوزاد شده است. به همین دلیل اگر مادری به این ویروس مبتلا باشد آنتی‌بادی‌های ضد ویروس اچ‌آی‌وی مادر وارد بدن جنین و نوزاد شده است. این باعث جواب مثبت کاذب آزمایش آنتی‌بادی نوزاد می‌شود. به همین دلیل تنها راه تشخیص بیماری ایدز در نوزاد، بررسی خود ویروس اچ‌آی‌وی با آزمایش PCR است.

برای تشخیص قطعی ویروس اچ‌آی‌وی در نوزادان انجام آزمایش PCR در سنین ۱۴ تا ۲۱ روزگی، ۱ تا ۲ ماهگی ، و ۴ تا ۶ ماهگی توصیه می‌شود.

آزمایش PCR کمّی

آزمایش پی‌سی‌آر کمّی، یا Real Time PCR میزان دقیق تعداد ویروس اچ‌آی‌وی در هر میلی ‌لیتر خون ( بار ویروسی یا وایرال لود ) را اندازه‌گیری می‌کند. اندازه‌گیری بار ویروسی، شاخص مهمی از میزان فعالیت، تکثیر و تعداد ویروس و میزان اثربخشی درمان‌های ضد ایدز را برای پزشک مشخص میکند.

آزمایش پی‌سی‌آر کمی معمولا برای بیمارانی که از وضعیت ابتلای خود به اچ‌آی‌وی مطلع هستند، انجام می‌شود. افرادی که‌ ایدز در آنها شناسایی و ابتلای آنها قطعی است، بلافاصله پس از آن، باید آزمایش PCR  کمی را برای تعیین وایرال لود خود به‌عنوان ارزیابی وضعیت پایه ابتلا انجام دهند تا روند و نقشه درمانی آنها توسط پزشک مشخص شود.

در مرحله حاد ( چندین هفته اول ) ابتلا به اچ‌آی‌وی، بار ویروسی بسیار بالاست . طی ۶ تا ۱۲ ماه پس از عفونت، میزان بار ویروسی نسبت به مرحله حاد به شدت کاهش می‌یابد. افراد مبتلا با استفاده از داروهای ضد رتروویروسی و با پایین نگه‌ داشتن بار ویروسی، شانس بیشتری برای طول عمر و زندگی طولانی دارند. و از انتقال آن به عزیزان خود و دیگران جلوگیری می‌کنند.

تفسیر آزمایش PCR کمّی

وایرال لود، با تعداد نسخه کپی از RNA ویروس اچ‌آی‌وی در هر میلی ‌لیتر خون مشخص می‌شود. بار ویروسی بیش از ۱۰۰ هزار نسخه کپی RNA ویروس، نشان دهنده سرعت بالای پیشرفت بیماری است. عددی کمتر از ۱۰۰۰ نسخه از ویروس نشان دهنده سرعت کم تکثیر HIV و کاهش احتمال آسیب به سیستم ایمنی فرد است.

در وایرال لود کمتر از ۲۰۰ نسخه در هر میلی لیتر خون، بیماری کاملاً تحت کنترل است. اگر تعداد کپی از RNA ویروس به کمتر ۲۰ نسخه در هر میل ‌لیتر خون برسد، بار ویروسی با آزمایش PCR کمّی نیز قابل تشخیص نیست و بیماری هم دیگر به دیگران منتقل نخواهد شد.(۵)

نحوه انجام آزمایش پی‌سی‌آر ایدز

آزمایش PCR بر خلاف آزمایش خود ارزیابی ایدز در خانه قابل انجام نیست. زیرا برای انجام این آزمایش نیاز به خون وریدی و دستگاه های دیگری است. با توجه به حساسیت جواب پی سی آر ایدز، در برخی موارد ممکن است نیاز باشد، نمونه گیری برای انجام این آزمایش تکرار شود.

بعد از استخراج ماده ژنتیکی از نمونه خون، نوعی آنزیم و ماده دیگری به نام پرایمر اختصاصی HIV به نمونه اضافه می‌شود تا در صورت وجود ویروس، از قسمت‌ های خاصی از ژنوم آن نسخه‌های زیادی کپی برداری کنیم. در صورت ابتلای فرد، ماده ژنتیکی HIV تکثیر و این ویروس را تشخیص میدهیم.

جواب آزمایش HIV PCR چقدر طول می کشد ؟

آماده گردیدن جواب آزمایش HIV PCR با توجه به برنامه کاری آزمایشگاهی که آزمایش خود را انجام می دهید، از چند روز تا چندین هفته طول می‌کشد.(۵و۶)

عجله دارید؟

اگر منتظر دریافت جواب آزمایش خود هستید یا جواب آزمایش الایزا و… شما مثبت است و مجدد می خواهید آن را تکرار کنید. و یا برای اولین بار می خواهید این آزمایش را انجام دهید، یکی از روش های تشخیص ابتلا به ایدز، استفاده از کیت‌ تشخیص سریع ایدز است. دقت جواب این آزمایش‌ها بالا، و انجام آن، محرمانه است. و در هر مکان خصوصی قابل انجام است و نتیجه آن در کمتر ۲۰ دقیقه مشخص می‌شود.(7)

منابع:

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC86185
2. https://stanfordhealthcare.org/medical-conditions/sexual-and-reproductive-health/hiv-aids/diagnosis/pcr.html
3. https://www.asterlabs.in/book-a-test/tests/molecular-pathology-infectious/hiv-proviral-dna-test-qualitative-pcr-test
4. https://emedicine.medscape.com/article/965086-workup
5. https://www.webmd.com/hiv-aids/hiv-viral-load-what-you-need-to-know
6. https://www.testing.com/tests/hiv-viral-load
7. https://www.cdc.gov/hiv/basics/hiv-testing/getting-tested.html