آزمایش هپاتیت ب
حدود ۳۵۰ میلیون نفر در سراسر جهان مبتلا به بیماری هپاتیت ب هستند که از این تعداد حدود ۵ تا ۱۰ درصد از بیماران، به هپاتیت ب مزمن دچار می‌شوند. در صورت عدم تشخیص و درمان هپاتیت مزمن، ۱۵ تا ۴۰ درصد از افراد مبتلا در نهایت به سیروز کبد، بیماری‌های کبدی یا کارسینوم سلولی- کبدی مبتلا می‌شوند (۱). در مارس 2015، سازمان بهداشت جهانی (WHO) اولین دستورالعمل جهانی را برای پیشگیری، مراقبت و درمان افراد مبتلا به عفونت هپاتیت مزمن (HBV) منتشر کرد. در ادامه نیز به بررسی آزمایش هپاتیت ب می پردازیم.
برخی افراد مبتلا به هپاتیت ممکن است تا بروز علائم جدی کبد، نشانه‌ای نداشته باشند. به همین دلیل سازمان بهداشت جهانی توصیه می‌کند افرادِ در معرض خطر با انجام آزمایش هپاتیت ب از وضعیت سلامتی خود مطمئن شوند. انجام آزمایش هپاتیت ب، تنها راه تشخیص عفونت ویروسی هپاتیت است.
آزمایش هپاتیت ب، به چه کسانی توصیه می‌شود؟
- خانم‌هایی که قصد بارداری دارند یا در سه ماه اول بارداری به سر می‌برند.
- اشخاصی که با بیماران مبتلا به هپاتیت زندگی می‌کنند.
- افراد با شرکای جنسی متعدد
- کسانیکه مطمئن هستند با افراد مبتلا به هپاتیت رابطه جنسی داشته‌اند یا احتمال می‌دهند در معرض ابتلا به ویروس قرار گرفته باشند.
- مردانی که با مردان رابطه جنسی دارند.
- افرادی که سابقه یک بیماری مقاربتی مانند سوزاک، سفلیس، کلامیدیا یا کاندیدیازیس داشته‌اند.
- افراد مبتلا به عفونت اچ‌ای‌وی یا هپاتیت‌سی
- نتیجه غیرطبیعی آزمایش‌های کبدی در افرادی که بیماری و دلیل خاصی برای این نتایج وجود ندارد.
- افراد دیالیزی
- افرادی که از داروهای سرکوب‌کننده ایمنی استفاده می‌کنند.
- افرادی که برای تزریق مواد مخدر از سرنگ مشترک استفاده می‌کنند.
- زندانی‌ها
- کسانیکه در کشورهای با شیوع بالای هپاتیت مانند کشورهای آسیایی، آفریقا و اروپای شرقی زندگی می‌کنند، در این کشورها به فرزندی گرفته شده یا از این کشورها فرزند خوانده داشته‌اند (۲)
هدف از انجام آزمایش هپاتیت ب
– آزمایش‌های غربالگری هپاتیت: این آزمایش‌ها در افراد مشکوک به بیماری هپاتیت یا افراد عادی که هیچ علائمی ندارند انجام می‌شود تا با تشخیص زودهنگام بیماری، درمان موثر آغاز شود. در صورت افزایش خطر ابتلای افراد به این عفونت، توصیه می‌شود به طور منظم از آزمایش‌های غربالگری هپاتیت ب استفاده کنند.
در آزمایش‌های غربالگری، وجود پروتئین‌های سطحی ویروس هپاتیت ب (HBSAg)در خون بررسی می‌شود که به دور روش انجام می‌شود: 1. خودارزیابی هپاتیت در خانه به صورت محرمانه 2. انجام آزمایش در آزمایشگاه تشخیص طبی صورت می‌گیرد.
– آزمایش‌های ارزیابی وضعیت بیماران مبتلا به هپاتیت: این دسته از آزمایش‌های هپاتیت ب، در افراد آگاه از مبتلا بودن خود به ویروس هپاتیت ب، به منظور تعیین مرحله حاد یا مزمن بیماری انجام می‌شود. همچنین آزمایش‌های مذکور، احتمال انتقال بیماری به دیگران را نیر می‌سنجند. تست‌های Hbc وHbe از این دسته هستند.
– آزمایش ارزیابی وضعیت ایمنی بدن بعد از ابتلا به ویروس هپاتیت یا بعد از واکسیناسیون: این آزمایش میزان آنتی‌بادی بدن و وضعیت سیستم ایمنی فرد را پس از بهبود بیماری هپاتیت یا در افرادی که دوره واکسیناسیون هپاتیت را انجام داده‌اند، اندازه‌گیری می‌کند.
وجود سطح بالای آنتی‌بادی ضد ویروس هپاتیت در بدن بعد از واکسیناسیون هپاتیت ب، به‌معنای مصونیت فرد نسبت به این بیماری است. در افراد مبتلا به هپاتیت، نتایج منفی آزمایش غربالگری در کنار افزایش میزان آنتی‌بادی، نشان‌دهنده بهبود فرد است. پایین بودن میزان آنتی‌بادی در افراد بهبود یافته می‌تواند بیانگر افزایش خطر فعال شدن دوباره ویروس باشد.
– آزمایش تعیین تعداد ویروس هپاتیت (بار ویروسی): این آزمایش معمولا بعد از تشخیص و درمان بیماری هپاتیت به‌منظور بررسی میزان اثر بخشی درمان انجام می‌شود. در این گروه از تست‌ها، با استفاده از ژنوم ویروس، تعداد ویروس در خون از نظر کاهش یا افزایش بعد از روند درمانی بررسی می‌شود (۳).
مقاله مرتبط:علائم، دوره واکسن و دوره پنجره هپاتیت B
انواع آزمایش‌های هپاتیت B
– آزمایش HbsAg : نوعی پروتئین سطحی ویروس هپاتیت ب در افراد مبتلا به عفونت حاد و مزمن وجود دارد که شناسایی آن معمولا قبل از بروز علائم بالینی قابل انجام است. بنابراین برای غربالگری افراد هپاتیت مثبت در مرحله اولیه بیماری و بدون علامت استفاده می‌شود. در افراد بهبود یافته و افرادی که به‌طور کامل بیماری هپاتیت ب را درمان کردهاند این پروتئین قابل اندازه‌گیری نمی‌باشد.
– آزمایش HbsAb : آنتی‌بادی‌های تولید شده بر ضد آنتی‌ژن‌های سطحی ویروس هپاتیت توسط سیستم ایمنی افرادی که واکسیناسیون انجام داده‌اند یا در افرادی که بیماری هپاتیت را درمان کردهاند، قابل اندازه‌گیری است. این آزمایش بر مینابی اندازه‌گیری آنتی‌بادی‌های گفته‌شده کار می‌کند. در افرادی که میزان HbsAb پایین است نیاز به تزریق واکسن هپاتیت ب می‌باشد.
– آزمایش Hbc IgM : این آنتی‌بادی بر ضد هسته ویروس هپاتیت ب در خون تولید شده و وجود آن در تشخیص عفونت حاد کاربرد دارد. درواقع IgM اولین آنتی‌بادی است که در خون آزاد می‌شود.
– آزمایش HbcAb-total : آنتی‌بادی‌های توتال شامل نوع IgM و IgG هستند و در تشخیص عفونت هپاتیت مزمن کاربرد دارند.
– آزمایش Hbe Ag : این پروتیئن از ویروس‌های فعال و در حال تکثیر در خون آزاد می‌شود. وجود آن در خون نشان‌دهنده فعال بودن ویروس و توانایی انتقال آن است (ویروس در این حالت به‌شدت مسری است). اندازه‌گیری Hbe Ag در سنجش میزان اثربخشی درمان هم کاربرد دارد.
– آزمایش Hbe Ab : در این تست، آنتی‌بادی علیه آنتی‌ژن‌های e برای نظارت بر میزان اثربخشی درمان هپاتیت ب اندازه‌گیری می‌شود.
– آزمایش PCR ژنوم ویروس هپاتیت ب (HBV DNA): نتایج کمی این آزمایش بیانگر تعداد ویروس هپاتیت در خون افراد مبتلا به هپاتیت مزمن است و اغلب برای نظارت بر روند درمان با داروهای ضد ویروس در بیماران مبتلا به هپاتیت مزمن انجام می‌شود.
راه‌های اصلی انتقال ویروس هپاتیت ب
- استفاده از سرنگ آلوده برای تزریق مواد مخدر
- رابطه جنسی محافظت نشده
- انتقال از مادر به کودک
ویروس هپاتیت ب برخلاف هپاتیت آ، از طریق آب یا غذای آلوده منتقل نمی‌شود. همچنین این ویروس نمی‌تواند از طریق دست دادن، بغل کردن و بوسیدن، دیگران را آلوده کند (۴).
هپاتیت ب در بسیاری از افراد به صورت یک بیماری خفیف ظاهر می‌شود و ظرف چند هفته بهبود می‌یابد و در برخی از افراد یک بیماری شدید و مزمن ایجاد می‌کند که می‌تواند سال‌ها طول بکشد. با توجه به گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیمای‌های آمریکا (CDC) تخمین زده می‌شود ۶۸ درصد از افراد مبتلا به هپاتیت ب مزمن از وضعیت بیماری خود آگاه نیستید و ممکن است تا مرحله سیروز کبدی هیچ علائم مشخصی را تجربه نکنند (۵).
علائم بیماری هپاتیت B
علایم این بیماری در همه افراد مبتلا به عفونت حاد بروز نمی‌کند. نشانه‌های بیماری با توجه به سن مبتلایان می‌تواند متفاوت باشد. علائم در اکثر کودکان کمتر از 5 سال، بیماران مبتلا به مشکلات سیستم ایمنی و افرادی که داروهای سرکوب‌کننده ایمنی استفاده می‌کنند ظاهر نمی‌شود. به طور معمول ۳۰ تا ۵۰ درصد افراد بالای ۵ سال علایم هپاتیت ب حاد را تجربه می‌کنند.
علایم مرحله حاد هپاتیت ب شامل تب ، خستگی، از دست دادن اشتها، تهوع، استفراغ، درد شکم، ادرار تیره، مدفوع بی‌رنگ (مدفوع سفید رنگ)، درد مفاصل، زردی پوست و چشم‌ها هستند.
بسیاری از افراد مبتلا به هپاتیت ب مزمن تا زمانی که مشکلات جدی برای سلول‌های کبدی ایجاد نشود، هیچ علامتی را تجربه نمی‌کنند. تنها در برخی از افراد آنزیم‌های کبدی شامل AST/ALT بیشتر از حد نرمال خواهد بود (۶).
آزمایش هپاتیت ب با کیت‌های خودارزیابی
کیت‌های خودارزیابی هپاتیت ب ، با استفاده از خون نوک انگشت در کمتر ۲۰ دقیقه نتیجه آزمایش غربالگری هپاتیت را مشخص می‌کنند. این کیت‌ها نیاز به مهارت خاصی برای انجام آن ندارند و تمامی افراد می‌توانند در هر مکانی به صورت محرمانه این آزمایش را انجام دهند.
منابع:
(۱)https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2095015/
(۲)https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/hepatitis-b/diagnosis-treatment/drc-20366821
(۳)https://www.testing.com/tests/hepatitis-b-test/
(۴)https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/hepatitis-b
(۵)https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle
(۶)https://www.cdc.gov/hepatitis/hbv/hbvfaq.htm#treatment/2774056
