جهش ویروس ایدز
بیماری ایدز یکی از مهم ترین نگرانی‌های حیطه سلامتی است که دنیای مدرن با آن مواجه است. از زمان اولین مورد گزارش بیمار مبتلا به ایدز در سال 1981، بیش از 30 میلیون نفر در جهان جان خود را در اثر این بیماری از دست داده‌اند.
از ویژگی‌های منحصر به فرد این ویروس، قدرت بسیار زیاد آن در جهش است. درواقع، اچ‌آی‌وی پس از ورود به بدن در سلول‌ها ایمنی پنهان شده و شروع به تکثیر می‌کند. در طی تکثیر، جهش‌هایی در ماده ژنتیکی ویروس رخ می‌دهد که در درازمدت باعث قوی‌تر شدن ویروس، ایجاد مقاومت‌های دارویی و دشواری در ساخت واکسن می‌شود.
مقاله مرتبط:ساختار ویروس اچ‌آی‌وی
سه آنزیم در تکثیر ویروس ایدز و جهش‌های آن نقش دارند:
- DNA پلیمراز سلولهای ایمنی
- RNA پلیمراز سلولهای ایمنی (Pol ll)
- آنزیم ویروسیِ رونوشت بردار معکوس (RT)
ماده ژنتیکی ویروس اچ‌آی‌وی، RNA تک رشته‌ای است که برای تکثیر در سلولهای بدن انسان، نیاز است ابتدا به فرم DNA درآید؛ این پروسه توسط آنزیمی به‌نام ریورس ترانس‌کریپتاز (RT) انجام می‌شود. این آنزیم در طی فعالیت خود دچار خطاهای متعددی در همانند‌سازی شده و درنتیجه، جهش‌های بسیاری را در ماده ژنتیکی ویروس به‌وجود می‌آورد. همانطور که پیشتر اشاره شد، بعضی از جهش‌ها مذکور باعث ایجاد مقاومت ویروس دربرابر درمان‌های دارویی و واکسن می‌شوند.
+ بیش از نصف جهش‌های ویروس ایدز به‌واسطه فعالیت آنزیم RT رخ داده و سایر جهش‌ها مربوط به خطاهای RNAپلیمراز انسانی و تعداد کمی هم وابسته به DNA پلیمراز انسانی می‌باشند.
نوع خطرناک ویروس جهش‌یافته
در حال حاضر نوع بسیار خطرناک ویروس ایدز در قاره اروپا (بیشتر در کشور هلند) در حال گسترش است. پیامدهای ابتلا به این ویروس جهش‌یافته، شدیدتر از موارد قبلی بوده و قدرت انتقال آن نیز بیشتر است. خوشبختانه داروهای ضدرتروویروس موجود بر این نوع از ویروس جهش‌یافته نیز موثر هستند.
با توجه به تحقیقات منتشر شده در مجله science، محققان متوجه شده‌اند که یک نوع از ویروس جهش‌یافته ایدز با قدرت انتقال و بیماری‌زایی بالا، برای چندین دهه در هلند در گردش بوده است. دکترWymant و همکارانش تخمین می‌زنند که این نوع ویروس در دهه 1990 در هلند به‌وجود آمده و در طول دهه 2000 به سرعت گسترش یافته است.
تجزیه و تحلیل اطلاعات بیش از 100 فرد آلوده به بیماری ایدز در این کشور نشان می‌دهد، تعداد ویروس در خون این افراد بیشتر و تعداد گلبول‌های سفید CD4 کمتر است. بنابراین احتمال اینکه افراد به مرحله آخر و کشنده ایدز برسند، متاسفانه بیشتر می‌باشد. درواقع لود ویروس در خون افراد آلوده به این نوع جدید از HIV، نسبت به مبتلایان سایر گونه‌های ویروس تا 5.5 برابر بیشتر است، تعداد سلولهایCD4 T این افراد نیز تقریباً دو برابر سریعتر کاهش پیدا می‌کند (کاهش تعداد گلبول‌های سفید CD4 بیانگر میزان آسیب وارده شده به سیستم‌ایمنی توسط ویروس اچ‌آی‌وی است).
محققان تخمین می‌زنند که درصورت عدم درمان افراد آلوده به این نوع از ویروس، مبتلایان طی 2 تا 3 سال به مرحله نهایی و کشنده ایدز وارد می‌شوند؛ درحالیکه این بازه زمانی برای سایر گونه‌های ویروس ایدز به طورمیانگین 6 تا 7 سال است.
جهش سلولهای ایمنی انسان برای مقابله با ویروس ایدز
نوعی از جهش ژنتیکی که در بعضی از افراد اروپایی‌تبار یافت می‌شود، پیشرفت ایدز را به تاخیر انداخته و حتی گاهی باعث ایجاد ایمنی در برابر این بیماری می‌شود. مکانیسم جهش مذکور به شرح زیر است:
ویروس HIV پس از ورود به بدن انسان به دنبال سلولهای ایمنی با گیرنده CCR5 می‌گردد تا درون آن‌ها مخفی شود. نوعی از جهش ژنتیکی به‌نام CCR5-delta 32 باعث کوچک‌تر شدن گیرنده‌های CCR5 در خارج سلول‌ها و یا حذف آن‌ها می‌شود که در این صورت، نفوذ ویروس اچ‌آی‌وی به سلولهای ایمنی مختل می‌شود.
به‌عبارتی، گیرنده CCR5 مانند دری است که اجازه ورود ویروس HIV را به داخل سلول می‌دهد. جهش CCR5-delta 32 در سلولهای ایمنی بدن انسان، بدین معنا است که “درب ورودی ویروس قفل شده و از ورود ویروس HIV به درون سلول جلوگیری می‌شود”. در این شرایط، ویروس توسط سیستم ایمنی شناسایی شده و از بین میرود. 1% از مردم اروپای شمالی، به ویژه در سوئدی، به‌واسطه داشتن این جهش ژنتیکی در سلولهای ایمنی خود، به بیماری ایدز مبتلا نمی‌شوند. همچنین افراد میتوانند از کیت خانگی برای تست استفاده کنند.
منابع:
https://www.nature.com/scitable/blog/viruses101/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4054409/
https://hms.harvard.edu/news/keeping-hiv-mutations
What causes the high mutation rates of HIV-1 in the human body?
https://retrovirology.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12977-017-0371-4
